Türkiye'de bölgelere ve bitkilere göre gübreleme miktarları

Tarımsal üretimin arttırılması için en önemli faktör bilinçli bir şekilde gübre kullanmaktır. Ekilecek olan bitkinin isteğine en uygun gübre cinsi seçilip, bu gübre yeterli miktarda ve zamanında usulüne uygun kullanıldığı takdirde genellikle %50, bazı bitkilerde ise %80 verim artışı sağlanabilmektedir.

Gübreleme bitki yetiştirilmesinde tatbik edilen fevkalade önemli bir konudur.Normal şartlarda toprakta bitki için gerekli besin maddeleri vardır.Ancak, uzun süre tarım yapılan topraklarda bu besin maddeleri azalır ve toprak besin maddeleri yönünden fakirleşir.Gübre kullanılarak tarımsal üretim için toprağın ihtiyaç duyduğu bitki besin maddeleri takviye edilmek suretiyle bitkisel üretimde amaçlanan verim ve kaliteye ulaşılır.

Bitkilerin gelişip ürün vermelerinde etkili olan başlıca besin maddeleri Azot, Fosfor ve Potasyum’ dur.İkinci derecede ise Kalsiyum, Magnezyum ve Kükürt’ e ihtiyaç vardır. Çinko,Bor,Bakır,Mangan,Demir,Molibden,Klor,Sodyum ve Silisyum gibi iz elementler de bitkinin normal gelişmesi için lüzumludur.

Ekim yapılacak bitkilerin ihtiyacı olan besin maddelerinin topraktaki miktarlarının tespiti için en doğru işlem toprak analizi yaptırmaktır. Yurdumuzun pek çok yerinde, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren ‘Toprak Tahlil Laboratuarları’nda da ücretsiz toprak analizleri yapılmaktadır.

KÂRLI BİR GÜBRELEMENİN ŞARTLARI

Kârlı bir gübreleme ancak, bitkinin isteği olan gübre miktar ve çeşidini,en uygun zaman ve şekilde uygulamakla yapılabilir.

Kâzançlı bir gübrelemenin dört şartı vardır.

• Uygun gübre cinsinin verilmesi
• Bitkinin ihtiyacı kadar gübrenin verilmesi
• Gübrenin usulüne uygun verilmesi
• Gübrenin uygun zamanda verilmesi.

Bu şartların gerçekleştirilmesi için toprak analizinin mutlak surette yaptırılması

gerekmektedir.

TOPRAK ANALİZİ YAPTIRILACAK TOPRAK NUMUNESİ NASIL ALINIR?

Analiz edilmek üzere alınan toprak numunesi ait olduğu tarlanın özelliğini en iyi şekilde temsil etmelidir.

Toprak numunesi alınırken dikkat edilmesi gereken hususlar ;

• Yağışlı ve don günlerde numune alınmaz.
• Sap, saman, çiftlik gübresi yığılmış ve hayvanların yatıp kalktıkları yerlerden numune alınmaz.
• Tarla içinde meyil, engebe,renk, toprak derinliği gibi farklılık gösteren yerler ayrı ayrı birer kısım kabul edilerek her birinden ayrı ayrı numune almak gerekir.
• Numuneler yaş olarak torbaya konulmaz.
• Numunelerin , tarlanın bir ucundan diğer ucuna kadar uzanan zik-zak hatlar üzerinde belirlenen 10-15 noktadan alınması gerekir. Belirlenen noktalarda V harfi şeklinde çukurlar açılır. Bu çukurların düzgün taraflarından 3-4 cm. kalınlığında ve 15-20 cm. boyunda toprak dilimleri alınır.

Bu şekilde alınan numuneler bir bez üzerinde veya kova içerisinde iyice karıştırıldıktan sonra bu karışımdan 1 Kg. kadar numune alınıp numune torbasına konulur.

Ayrıca:

• Toprak numune sahibinin adresi,
• Toprağa ne ekileceği
• Numunenim alındığı yer,
• Toprağın sulanıp sulanmadığı,
• Toprağa geçen yıl ne ekildiği,
• Toprağa geçen yıl verilen gübrenin cins ve miktarı kağıda yazılarak bir torbaya konulur, torbanın ağzı bağlandıktan sonra analiz edilmek üzere Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Toprak Tahlil Laboratuarlarından birine gönderilir.

GÜBRE ÇEŞİTLERİ

Çeşitli bitki besin maddeleri , yani gübreler başlıca iki kaynaktan temin edilir.

ÇİFTLİK GÜBRELERİ

Bir diğer ismi ahır gübresi, az miktarda besin maddesi ihtiva etmesine rağmen,

fonksiyonu itibariyle toprağın fiziki yapısını düzeltmek bakımından büyük önem taşır. Toprağın fiziki yapısı denilince havalanması, su tutması, toprak zerrelerinin büyüklüğü, kısaca iyi bir tohum yatağı özelliği taşıması anlaşılır. Ziraat te bu özellikleri bakımından iyi olan topraklar, fevkalade önemlidir ve en az gübreler kadar bitki yetiştirilmesi açısından dikkat edilir. Ahır gübresi toprağın iyi bir tarım toprağı olmasını sağlar ki, bu yolla elde edilecek gelir artışı çok büyüktür.

KİMYEVİ GÜBRELER

Bitkilerin ana besin kaynağı ise şüphesiz kimyevi gübrelerdir. Bu gübrelerin esas

fonksiyonu, uzun yıllar kullanılması sonucu besin maddeleri bakımından özellikle fakirleşmiş ve verimsizleşmiş toprağın gerekli olan bitki besin maddelerini noksanlıklarını kısa zamanda karşılamaktır. Türkiye’de yaygın olarak kullanılan kimyasal gübreler bileşimlerindeki besin maddelerine göre dört ana grupta toplanabilir.

AZOTLU GÜBRELER

Bünyesinde azot bulunduran gübrelerdir. Verilecek azotlu gübre miktarının

tayininde gübrelenecek toprağın humus ve azot muhtevası ile yetiştirilecek bitkinin azot ihtiyacı dikkate alınır. Azotlu gübreler ;

• Kök teşekkülünü, bitkinin gelişmesini ve büyümesini sağlar,
• Bitkilerin olgunlaşmasını çabuklaştırır.
• Mahsulün kalitesini yükseltir.
• Dane dökümünü önler, verimi çoğaltır.
• Daneler olgun olur.

AZOTLU GÜBRELERİN EKSİKLİĞİNDE ORTAYA ÇIKAN ARAZLAR

• Azot eksikliğinin bitkiye tesiri çok büyüktür. Hatta diğer elementlerinin alımına bile tesir eder.
• Protein ve enzimlerin sentezi yavaşlar. Bitkinin gelişmesi durur. Bitki bodur kalır.
• Bitki bazen kırmızımtırak bir renk alır.
• Azot noksanlığı hububatta sapa kalkma başlangıcında olursa yapraklar açık yeşil bir renk alır. Saplar ince ve zayıf , başaklar kısa kalır ve taneler iyi olgunlaşmaz.
• Verim düşer.
• Azot noksanlığını gidermek için toprağa bulunabilmesi halinde bol miktarda çiftlik(ahır) gübresi ya da yoksa yeterli miktarda kimyevi(suni) azotlu gübre verilmelidir. Normal vasıflı topraklara dekara 2-3 ton ahır gübresi yeterlidir. Yetiştirilen bitkilerde kloroz arazı görülüyorsa bu topraklardaki azot noksanlığını gidermek için Nitrat formundaki azotlu gübrelerden ziyade amonyum formundaki azotlu gübreler tercih edilmelidir. Üre ve Amonyum Nitrat gübresi gibi.

AZOTLU GÜBRE FAZLALIĞINDA ORTAYA ÇIKAN ARAZLAR

• Gübre fazla kullanıldığı için maddi kaybımız olur.
• Bitki süratle büyür, ekinler yatar. Üründen ziyade sap verimi olur.
• Dokular ve hücre zarları gevşek teşekkül eder.
• Bitkinin kurağa, soğuğa, hastalık ve zararlılara karşı mukavemeti azalır.
• Meyveler kalitesiz olur. (Kalın kabuklu, sünger gibi ve dayanıksız olur.)

YURDUMUZDA YAYGIN OLARAK KULLANILAN AZOTLU GÜBRELER

ÜRE

Çok çeşitli azotlu gübreler olmakla birlikte, azotlu gübre tavsiye edilirken burada İGSAŞ tarafından üretilen azot kaynağı olarak Üre gübresi ele alınacaktır. Azotlu gübre olarak ürenin tavsiye edilmesinin pek çok sebebi vardır. Bu sebeplerden başlıcalarını şöyle özetleyebiliriz.

• %46 N oranında saf azot ihtiva ettiğinden,az bir hacimle daha fazla miktarda besin maddesi bulundurur. Bu konsantre olma özelliği taşıma,depolama ve kullanımda da büyük kolaylık sağlar. Dolayısıyla ekonomik bir gübredir. Toprağa verildikten kısa bir süre sonra bitkinin kolayca faydalanabileceği hale gelir. Ürenin toprağa atılmasından hemen sonra üzeri örtülmeli ki azot kaybı önlensin.
• Üre CO(NH₂)₂ kimyevi formülünde olduğu için saf azot kaynağıdır. Bünyesinde azottan başka toprakta kalıcı dolgu maddesi ya da başka madde artıkları bulundurmaz. Az miktarda bir rutubette eriyerek derhal bitkiye yarayışlı hale gelir. Toprak reaksiyonu bakımından da menfi bir tesir göstermez.
• Üre pozitif yüklü (NH₄)+ formül sayesinde ,(-) yüklü toprak koloitlerine iyice tutunur. Bu ürenin çok önemli bir özelliğidir.Zira bu sayede ülkemizdeki topraklarda yıkanma suretiyle meydana gelen azot kaybı önlenmiş ve azotun toprakta uzun müddet saklanması imkan dahiline girmiş olacaktır. Böylece bitkiye bütün gelişme periyodu boyunca devamlı ve sürekli azot temin edebilecektir. Ayrıca yıkanma tehlikesi olmadığından ekimden önce ve ekimden sonra veya ihtiyaç olduğu anda toprağa verilebilecektir.
• Üre sahip olduğu pril yapısından dolayı kolay kullanılır. Kolay ve emin bir şekilde muhafaza edilir.

KALSİYUM AMONYUM NİTRAT (CAN)

Azotlu gübreler içerisinde yurdumuzda ve dünyada en çok %26 Azotlu CAN

kullanılmaktadır. Terkibinde %26 Azot bulunur. Amonyum nitrat gübresindeki azotun yarısı nitrat,diğer yarısı da amonyum formundadır. CAN gübresi, bir taraftan bitkiye ihtiyaç duyduğu nitratı hazır olarak temin ederken, diğer taraftan amonyum iyonlarının toprak kolloidleri tarafından tutulması ile bitkinin bütün büyüme mevsimi boyunca ihtiyaç duyacağı azotu karşılar. Yani nitrat hemen kullanırken,amonyum tedrici olarak kullanılır. Kompozisyonu ve çözünürlüğü sebebiyle bilinen azotlu gübreler içerisinde en hızlı tesiri yapan yegane gübredir. Bu gübrenin etkisi hem çabuk hem de devamlı olmaktadır. Bu bakımdan bitki gelişmesinin her devresinde rahatlıkla kullanılabilir.

Diğer taraftan sadece Kütahya Azot Tesislerinde üretilen dolgu maddesi Dolomit olan %26 Azotlu CAN gübresi içerisinde Demir, Silisyum ve Alüminyum gibi iz elementlerin yanında Kalsiyum ve magnezyum gibi bitkilerin ikinci derecede ihtiyaç duyduğu elementler mevcuttur. Magnezyum bitkiye yeşillik veren klorofilin temel taşıdır. Eksikliğinde bitkinin alt yapraklarından itibaren sararmalar başlar.

CAN gübresinin hidroskopik özelliği vardır. Bu bakımdan havanın rutubetini alarak topaklaşıp kekleşebilir. Bu yüzden depolarda fazla bekletilmeden kullanılmalıdır. Depolarda üst üste sekiz on torbadan fazla istiflenmemelidir. Aynı zamanda patlayıcı özelliği de bulunduğundan CAN gübresi ile benzin ve gazyağı gibi yanıcı maddeler birlikte depolanmaz.

AMONYUM SÜLFAT

Genellikle beyaz renkli olup, toz şekere benzediği için çiftçiler tarafından şeker gübresi olarak bilinir. Son senelerde ithal edilen bazı çeşitleri açık mavi veya grimsi renktedirler. Terkibinde %21 Azot ihtiva eder, su olarak topaklaşması azdır. Bu nedenle kolay muhafaza edilir.

Amonyum sülfat gübresi asit karakterli bir gübre olduğu için nötr ve alkali (kireçli) topraklarda rahatlıkla kullanılabilir. Yağışlı bölge topraklarında kireçlenme yapılmadan devamlı olarak kullanılırsa belli bir süre sonra bitkiye zararlı olabilir. Yani toprağın pH kosantrasyonu düşerek bitki kök bölgesinde asitli bir ortam oluşur. Toprak pH’sı 5,5’un altına düştüğü takdirde Nitrifikasyon olayı çok yavaşlar. Yani topraktaki azot bileşikleri bitki tarafından yeterince alınamaz . Bunu önlemek için toprağa kireçleme yapmak gerekir.

Amonyum sülfat, terkibinde kükürt bulunan yegane azotlu gübredir. Ve bu bakımdan çok önemlidir. Bilindiği gibi kükürt önemli bir bitki besin maddesidir.

KOMPOZE GÜBRELER

Esasen bir gübre cinsi olmayıp, iki veya daha çok bitki besin maddesi kapsayan gübrelere kompoze (karışım) gübreler denilmektedir. Kompoze gübre içerisindeki bitki maddeleri N- P₂ 0₅ - K₂O sırasına göre % olarak ifade edilmektedir. Kompoze gübreler birkaç besin maddesini kapsadıklarından uygulamada kolaylık ve ekonomi sağlarlar. Ancak gübre karışımındaki besin maddesi oranının yetiştirilecek bitkinin besin maddesi isteğine uygun olmaması durumunda kullanılmaları beklenen faydayı sağlayamayabilir. Yine besin maddelerinin ayrı ayrı zamanlarda ve ayrı ayrı yöntemlerle uygulanması gerektiğinde kompoze gübre kullanılmaz.

YURDUMUZDA YAYGIN OLARAK KULLANILAN KOMPOZE GÜBRELER

20.20.0 KOMPOZE GÜBRE

Ülkemizde en çok kullanılan gübre çeşididir. 100 kg’ından 20 kg. saf azot, 20 kg da fosfor asidi (P₂ 0₅) mevcuttur. Bileşimindeki (P₂ 0₅) “in suda erirlik derecesi yüksek gübre diğerlerine tercih edilir. Azot kaynağı amonyum sülfat olan 20.20.0 kompoze gübrede ayrıca amonyum sülfattan gelen kükürt de mevcuttur. Bundan dolayı bitkilerin kükürt ihtiyacını karşılamak için bu gübreler tercih edilir.

15.15.15. KOMPOZE GÜBRE

Potasyum ihtiyacı olan topraklar ve bitkiler için en uygun kompoze gübredir. Bu gübrenin 100 kg’ında 15 kg. saf azot, l5 kg. fosfor asidi (P₂ 0₅) ve 15 Kg. potasyum oksit (K₂O) mevcuttur. Bu gübre toprak analizi yaptırıldıktan sonra potasyum ihtiyacı olan topraklarda kullanılmalıdır. Potasyum yönünden zengin topraklarda l5.l5.l5 gübresi yerine diğer kompoze gübreler kullanılmalıdır.

FOSFORLU GÜBRELER

Bünyesinde fosfor bulunan gübrelerdir. Bu gübreler;

• Kök teşekkülünü ve büyümesini sağlar.
• Bitkilerin olgunlaşmasını çabuklaştırır.
• Mahsulün kalitesini yükseltir.
• Dane dökümünü önler.
• Verimi çoğaltır.
• Bitkinin kuraklığa dayanıklılığını artırır.
• Bitkinin hastalıklara karşı mukavemetini artırır.
• Daneler dolgun olur.

FOSFORLU GÜBRELERİN EKSİKLİĞİNDE ORTAYA ÇIKAN ARAZLAR

• Bitkiler bodur kalır. Dal ve yapraklar tam anlamı ile gelişemez.
• Saplar zayıf, kök büyümesi ve hububatta sapa kalkma sınırlı olur.
• Bitki yaprağı kirli yeşil veya kırmızımtırak renkte olur.
• Meyve ağaçlarında sürgünlerin büyümesi, çiçek ve tomurcuk açma yavaşlar
• Verim düşer.
• Fosforlu gübrelerin fazlalığında bitkiye herhangi bir olumsuz etki görülmemiştir.

YURDUMUZDA YAYGIN OLARAK KULLANILAN FOSFORLU GÜBRELER

TRİPLE SÜPERFOSFAT

Terkibinde %42-44 civarında suda eriyebilen fosfor asidi vardır.Bu gübre daha çok gri veya kirli beyaz renkte granül halinde bulunur. Uzun süre rutubetli yerlerde saklandığında su çekerek topaklaşır. TSP gübresi ekim veya dikimden hemen önce veya ekim esnasında toprağa verilmeli, tohum kök derinliğine gömülmelidir.

DİAMONYUM FOSFAT (DAP)

DAP, Ülkemizde üretilen gübreler içerisinde en fazla besin maddesi ihtiva eden gübredir. 100 kg.’ında l8 kg.N, 46 kg. P₂ 0₅ vardır. İhtiva ettiği fosforun %90 ‘ndan fazlası suda eriyebilir özelliktedir. DAP gübresinin rengi üretimde kullanılan aside göre değişmekte olup; genellikle siyah, koyu gri veya kirli beyaz olmaktadır. Toprağa verildikten sonra gerekli rutubeti bulunca, bitkiler DAP gübresinin terkibindeki fosfor ve azottan derhal yararlanabilir. Bütün bitkilere başarıyla tatbik edilebilir. Bilhassa buğday için çok uygundur. Ekim esnasında tohum derinliğine bant halinde verilmesi en ideal tatbik şeklidir. Genellikle dönüme l8 kg.”dan az verilebilir. Nispi nem”in düşük olduğu depolarda senelerce topaklaşmadan saklanabilir.

POTASYUMLU GÜBRELER

Bünyelerinde potasyum bulunan gübrelerdir.

• Bitkinin dayanıklılığını artırır.
• Ürün kalitesini yükseltir.
• Bitkinin olgunlaşmasını çabuklaştırır.
• Verimi çoğaltır.

Yurdumuz toprakları genelde potasyum bakımından yeterli durumda olduğundan, potaslı gübre tüketimi de sınırlıdır. Potaslı gübreler toprak analizi yaptırıldıktan sonra verilen tahlil sonuçlarına göre ihtiyacı olan yerlerde, uygun miktarda kullanılmalıdır.

POTASYUMLU GÜBRELERİN EKSİKLİĞİNDE ORTAYA ÇIKAN ARAZLAR

Potasyum eksikliği özellikle genç bitkilerde kendini gösterir. Potasyum bitkilerin su ve besin elementi alımında önemli rol oynar. Topraktan yeterli potasyumu alamayan bitkilerde yeterli su alıp depolama (turgor) hadisesi görülmez. Bu nedenle de yapraklar pörsür, aşağı doğru sarkar ve kenarları önce açık yeşil daha sonra kahverengi bir renk alarak ölü dokular meydana gelir.

Bitki dona ve mantari hastalıklara karşı hassas olur. Potas eksikliği hat safhada ise bitkide yaprak kavrulması ve kahverengi yaprak lekeleri meydana gelir.

POTASYUMLU GÜBRELERİN FAZLALIĞINDA ORTAYA ÇIKAN ARAZLAR

Bitki hücreleri su alarak şişer. Terleme olayı ile su kaybı azalır. Sürgün verimi yavaşlar odunsu bitkilerde nadiren araz meydana gelir.

YURDUMUZDA YAYGIN OLARAK KULLANILAN POTASYUMLU GÜBRELER

POTASYUM SÜLFAT

Potasyum sülfat da %50 K₂0 vardır. Kirli beyaz renkli kristal danecikler halindedir Potasyum nitratı az olan topraklarda kullanıldığında önemli mahsul artışı elde edilir. Potasyum sülfat kimyasal olarak nötral reaksiyonlu olduğundan toprak pH’si üzerinde kayda değer bir etkisi yoktur. Çok uzun süre kullanıldığında çok hafif asitleşme görülür. Bitki Potasyum sülfattaki K₂0’dan kolayca yararlanır. Potasyum sülfatın etkisi çabuk olmakla birlikte yağmur ve sulama suları ile yıkanması hızlıdır.

GÜBRELERİN VERİLME METOD VE ZAMANLARI

GÜBRELEME METODLARI

Gübrelerden en iyi şekilde faydalanabilmek için, gübrelerin toprağa ve mahsule uygulama metodu ve zamanı son derece önemlidir. Gübrelerin uygulanma metodunun doğru seçilmesi gübrelerin etkinlik derecesini artırır.

Gübrelerin verilmesinde başlıca altı metot uygulanmaktadır.

Bunlar;

1) Serpme şeklinde gübreleme

2) Banda gübreleme (şeritvari)

3) Üstten ve yandan verme

4) Yapraklara püskürtme

5) Sulama suları ile verme

SERPME ŞEKLİNDE GÜBRELEME

Bu metoda gübreler, arazi sürülmeden veya ekimden hemen önce elle veya makine ile toprak yüzeyine muntazam olarak serpilerek ya da saçılarak verilebileceği gibi, bitkiler biraz geliştikten sonra da uygulanabilir. Daha sonra toprak işlenerek gübrelerin üzeri örtülür. Serpme şeklinde gübreleme şu durumlarda uygulanabilir;

• Verimli topraklarda gübre uygulanacağı ve kökleri saran bitkiler yetiştirileceği zaman ,
• Fazla miktarda gübre verileceği zaman,
• Gübrelerin Muntazam olarak ve bitkiye zarar vermeden dağılımının sağlanması için
• Hafif yapılı topraklara, potasyumlu gübrelerin verilmesi düşünüldüğü zaman,
• Suda erir azot kapsayan gübre verileceği ve sıraya ekim yapılmayan bitkiler yetiştirileceği zaman,
• Bu metot , işçi ve zaman tasarrufu sağlar.

BANDA (ŞERİTVARİ) GÜBRELEME

Bu metotta, gübreler ekimden önce, tuhum ya da fidenin 3-5 cm altına ve

5-8 cm. yanına şeritler açılarak yerleştirilebileceği gibi açılacak şeritlere toplu halde verildikten sonra üzerleri toprakla örtülerek de verilebilir.

Bu metot ;

• Sıraya ekilen veya sıra araları çok geniş bırakılan bitkilere uygulanır.
• Sabitleme (Fiksasyon) kapasitesi yüksek olan topraklara,fosforlu ve potasyumlu gübreler

verileceği zaman uygulanır.

Böylece, verilen gübrenin toprakla temas yüzeyi azaltılacağından, sabitleme (fiksasyon) önlenmiş olur. Yine bu metot, verimliliği düşük topraklarda ve kök sistemi zayıf bitkilerin yetiştirildikleri bölgelerde, az miktarda gübre vermek gerektiğinde uygulanır.

Gerek yurdumuzda gerekse diğer ülkelerde yapılan birçok araştırma gübrelerin bant halinde verilmesinin daha yararlı olduğunu göstermektedir. Gübre banda verildiği zaman genç bitkinin henüz fazla gelişmemiş olan kökleri, bitki yakınındaki bu gübreden kolaylıkla yararlanmakta ve daha çabuk büyümektedir. Diğer taraftan banda verilen gübrenin içerisinde bitki besin maddesi (özellikle fosfor) bitkiye yarayışlılığını uzun süre devam ettirmektedir.

ÜSTTEN VEYA YANDAN (BAŞLIK) GÜBRELEME

Daha önce ekilmiş bitkiler toprak yüzeyine çıktıktan sonra üstten veya yandan gübrelenir.

Bu metot daha çok erken ilkbaharda kullanılan azotlu gübrelerin uygulanmasında kullanılmaktadır. Üstten gübreleme bitkilerin üzerine serpilerek, yandan gübreleme ise sıra aralarına verilerek yapılmaktadır.

YAPRAKLARA PÜSKÜRTME

Genel olarak meyve ağaçları ve kültür bitkilerinde mikro element noksanlığı görüldüğünde, ticaret gübreleri eriyik halinde yapraklara verilir. Bu maddeler yaprakların kütikula veya gözeneklerinden girerek ulaşır. Çok soğuk ve çok sıcak iklim bölgelerinde uygulanır. N.P.K. sınırlı olarak verilir. Gübreler eriyik halinde verilirken yaprakların yaş olmamasına özellikle dikkat edilmelidir. Mücadele ilaçları ile birlikte vermek de mümkündür. Ancak dikkat edilecek husus, gübrelerin kalsiyum, sülfür yada yalnız sülfür kapsayan ilaçlarla birlikte verilmemesidir. Azot noksanlığı görüldüğünde yapraklara en fazla ÜRE şeklinde vermek mümkündür.

SULAMA SUYU İLE GÜBRELEME

Bu metotta, sulama suları ile karıştırılan gübre toprağa verilir. Sulama suları ile gübreleme daha ziyade narenciye, şekerpancarı, yonca gibi bitkilere uygulanır. Avantajlarının yanında dezavantajları da vardır. Örneğin, fosfor kapsayan gübrelerin suda erirliğinin az olması nedeniyle serpmeye veya banda vermeye oranla etkisi daha azdır. Potaslı gübreler sulama ile verilebilir. Sulama suyunun çok kireçli olmamasına dikkat edilmelidir.

GÜBRELERİN VERİLME ZAMANLARI

Gübrelerin toprağa verilme zamanları, toprağa, iklime ve yetiştirilen bitkiye bağlı

olarak değişmektedir. Toprak sahip olduğu fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri ile gübrenin uygulama zamanını önemli ölçüde etkiler. Esas olan tohumun çimlenmesi esnasında köklerin hemen yanı başında yeterli miktarda bitki besin maddesi bulunmasıdır. Gübreleme zamanının tayininde baz alınabilecek en önemli ölçü de budur.

Aksi takdirde gübrelemeden beklenen başarı çok yüksek olmayabilir. Bu bakımdan gübre verme zamanı konusunda standart bir takvim tavsiye etmek mümkün değildir. Ancak temel besin elementlerinden NPK’nın uygulama zamanı konusunda kaba hatları ile bazı hususları belirtmek mümkündür.

AZOTLU GÜBRELERİN VERİLME ZAMANLARI

Azotlu gübreler toprakta çok hareketli oldukları için fazla yağışlarla ve sulama suyuyla yıkanarak; veya gaz halinde uçarak kayıplara uğrayabilir. Bu gibi kayıpları önlemek ve bitkinin bu besin maddesine en fazla ihtiyacı olduğu zamanda onu toprakta hazır bulundurmak için bazen gerekli N miktarının hepsi bir defada ekim veya dikimde verilmeyip çeşitli büyüme devrelerinde olmak üzere birkaç kısma bölünerek verilmelidir.

Tahıllarda ekimle birlikte A.Sülfat ve Üre gibi yıkanmak suretiyle topraktaki kaybı daha az olan azotlu gübreler kullanılır. Kardeşlenme döneminden önce özellikle CAN, bu gübrenin tedarik edilmemesi halinde ise yağışlardan önce olmak üzere ÜRE gübresi kullanılmalıdır. Buğday ziraatının geniş ölçüde yapıldığı yerlerde kurak giden yıllarda 2’nci N (Azot) tatbikatından vazgeçilmesi gerekir. Derin yapılı iyi nadas edilmiş topraklarda yağışın normal gittiği yıllarda yeterli miktarda azotlu gübre kullanmak şarttır.

Meyve ağaçlarında azot noksanlığı görüldüğünde çiçeklenmeden önce ve sonbaharda %0,5-1.0 konsantrasyonda ÜRE hazırlanarak püskürtme şeklinde ağaçlara verilebilir. Yine meyve ağaçlarında azot noksanlığını gidermek için azotlu gübre ağaç tacı altındaki (gövdenin 0,5m. Çevresindeki saha hariç tutulmak suretiyle) satha serpilip tırmık veya çapa ile toprağa karıştırılır. Ayrıca meyve ve narenciye bahçelerinde sıra aralarının traktör ile işlenmesi mümkün olan hallerde l. Yıl kuzey-güney doğrultusundaki sıralara, 2. yıl doğu-batı doğrultusundaki sıralara toprak işleme esnasında verilebilir. Bağların gübrelenmesinde;Azotlu (N) gübrelerden A.Sülfat ve CAN’ ın yarısı Şubat veya Mart Aylarında yapılan toprak işlemesi sırasında, ÜRE gibi Azotlu (N) gübreler ise ilk çapadan önce verilmelidir.

Sebzelerde ise vegetasyon dönemleri dikkate alınarak l veya 2 defa verilebilir. Verilecek N’lu gübrenin yarısı tercihen A.Sülfat halinde dikimden l5 gün sonra, II. Yarısı ise meyve bağlandıktan sonra, gövdeden 5-10 cm. yana atılarak toprağa hafifçe karıştırılır. Bostan (kavun,karpuz) tarımında verilecek N’lu gübrenin yarısı Ekim anında Ocak sıralarında yanına uygulanmalı ve ekim yapılmalıdır. N’lu gübrenin II. Yarısı ise çapadan önce ocakların etrafına serpilmeli veya sıraların yanına uygulanmalıdır.

FOSFORLU GÜBRELERİN VERİLME ZAMANLARI

Yurdumuz topraklarının bir kısmı asit karakterli diğer bir kısmı ise çoğunlukla kireçli olduklarından bu topraklara verilen fosforlu gübreler zamanla bitkilerin kolaylıkla yararlanamayacağı şekilde toprakta bağlanırlar. Bu nedenle fosforlu gübreler ekimden veya dikimden hemen önce veya ekim esnasında verilmeli ve toprağa mutlaka gömülmelidir.

Fosforlu gübreler ekimden çok önce veya bitki gelişmelerinin ileri döneminde tatbik edilecek olursa bu gübrelerden beklenen fayda tam olarak sağlanamaz.

Fosforlu gübreler, toprakta çok az hareket ederler. Fosfor kök gelişmesi için çok gereklidir. Verilen gübrenin büyük kısmı ilk 10 gün içinde l mm.lik alandaki bitki kökleri tarafından alınabilir. Gelişmenin ileri devrelerde ise bitki kökleri 5 mm.lik alandaki fosfordan da yararlanabilir. Bu nedenle;

Tahıllarda fosforlu gübrelerin ekimden önce yada ekim ile birlikte toprağa verilmesi gerekir.

Meyvelerde (Özellikle yumuşak çekirdekli) yaprak döküm zamanı veya hasattan sonra bir defa da verilir.

Sebzelerde fosforlu gübrenin tamamı dikim sırasında kök derinliğine yani fide dikim karığın tabanına atılmalıdır.

Bağlarda susuz şartlarda fosfor azot ile birlikte en geç Ocak,Şubat aylarında kış hafriyatı ile pulluk altına verilmelidir. Sulu şartlarda azotun yarısı ile fosfor ve potasın tamamı kış hafriyatında pulluk altına verilmelidir.

POTASYUMLU GÜBRELERİN VERİLME ZAMANLARI

Potasyumlu gübrelerin kullanılma zamanlarının belirlenmesinde toprağın kil kapsamı ile kullanılacak gübrenin miktarı dikkate alınır. Eğer toprak kil kapsamınca zengin bir toprak ise potasyumlu gübreler ekimden önce verilir. Kil Kapsamı düşük ise yıkanma tehlikesi olacağı için ekimden sonra verilmelidir. Potasyum ihtiyacı fazla ise; gübrenin bir kısmı ekim zamanında geriye kalan kısmı ise gelişmenin belirli bir döneminde uygulanır.

Yumuşak çekirdekli meyvelerde potasyum ihtiyacı çok fazladır. Bunun için yaprak dökümü döneminde veya hasattan sonra uygulanır.

Sebzelerde, yetişme süresi içinde birkaç defada verilir. Bu dönemler, dikimden önce çiçeklenme ve meyveler olgunlaşmaya başladığı zamanlardır. Bazı sebze çeşitlerinde dikim veya ekimden 2-3 hafta kadar önce fosforlu gübrelere toprağa verilir.

Bağlarda ise kış devresinde verilir. Klora karşı hassas bitkilerde potasyum sülfat gübresi kullanılmalıdır.

EKONOMİK GÜBRE KULLANIMINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Dengeli ve Ekonomik gübre kullanımı üzerinde çeşitli faktörler etki yapar. Bu faktörler bitki, iklim ve topraktır.

Bitkiler, farkı gelişme dönemlerinde topraktan değişik miktarlarda bitki besin maddesi kaldırırlar. Aynı şartlarda çeşitli bitkilerin besin maddeleri ihtiyaçları da birbirinden farklı olduğu gibi bunların kök özellikleri ile ilgili olarak toprak ve gübredeki besin elementlerinden yararlanmaları da farklıdır. Bu nedenle kök etki alanına alabildiğince yakın verilen gübrelerden bitkiler daha fazla faydalanmaktadırlar.

Diğer elementler uygun olsa bile sıcaklık ve yağışın dağılımı; bitkilerin gübreden yararlanmasını, büyük ölçüde etkiler. Toprağın ısısı ve nemi, havanın sıcaklığı ve özellikle yağış durumu gübrelemenin başarısı için çok önemlidir.

BÖLGELERE GÖRE GÜBRELEME TABLOLARI

DİKKAT!!!

Ek’te verilen BÖLGELERE GÖRE GÜBRELEME TABLOLARI’ndaki bilgilere göre uygulama yapmadan önce kesinlikle toprak analizi yaptırılmalı ve analiz sonuçlarına göre gübreleme yapılmalıdır.

EGE BÖLGESİ

İzmir, Manisa, Kütahya, Uşak, Denizli, Aydın, Muğla Birim : Kg/Dönüm

İÇ ANADOLU BÖLGESİ

Aksaray, Ankara, Çankırı, Eskişehir, Karaman, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Sivas, Yozgat Birim : Kg/Dönüm

GÖLLLER BÖLGESİ

Afyon, Antalya, Burdur, Isparta Birim: Kg/Dönüm

MARMARA BÖLGESİ

Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova
Birim: Kg/Dönüm

TRAKYA BÖLGESİ

Edirne, İstanbul, Kırıkkale, Tekirdağ Birim : Kg/Dönüm

AKDENİZ BÖLGESİ

Adana, Antalya, Hatay, Mersin, Osmaniye, K.Maraş Birim : Kg/Dönüm

KARADENİZ BÖLGESİ

Zonguldak, Kastamonu, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Ordu, Giresun, Bayburt, Trabzon, Rize, Artvin, Gümüşhane, Bartın, Bolu, Çorum, Düzce, Karabük Birim : Kg/Dönüm

GÜNEY DOĞU BÖLGESİ

Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlı Urfa, Şırnak Birim : Kg/Dönüm

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ

Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Iğdır, Kars, Muş, Tunceli, Van, Hakkari, Malatya Birim : Kg/Dönüm

BİTKİ ÇEŞİTLERİNE GÖRE GÜBRELEME :

Tahıllar:Ekimle birlikte Üre gübresi ve Amonyum sülfat gübresi toprakta kaybı daha az olduğu için kullanılmalıdır. Kardeşlenme döneminde %26 can gübresi kullanılmalıdır. Eğer bu gübreyi kullanmanız mümkün değilse yağışlardan önce üre gübresi kullanılmalıdır. Tahıl ekiminde kurak güden mevsimde ikinci azotlu gübrenin yapılmaması önerilir. Derin yapılı ve iyi dinlenmiş nadaslı topraklarda yağışın normal gittiği yıllarda yeterli azotlu gübre kullanmak şarttır. Uygun ve sağlıklı gübreleme tahıl verimini %30’a kadar artırabilmektedir. Fosforlu gübreler ekimden önce veya ekimle birlikte kullanılmalıdır.

Mısır : Azotlu gübreler gelişmenin ilk ayından sonra hasada 2 hafta kalıncaya kadar kullanılır. Mısır bitkisinin azot ve potasyum ihtiyacı fazladır. Yeşil aksamın çok olmasından dolayı azota ihtiyacı çok olduğundan azot yönünden güçlü bir gübre olan Üre gübresi kullanılmalıdır. Ayrıca, Fosforda mutlaka verilmelidir.

Çeltik : Tarladan tana ve sap olarak fazla miktarda kuru madde kaldırdığı için bitki besin madde gereksinimi fazladır. Özellikle azotlu ve fosforlu gübreler çeltikte verimi artırır. En çok azotlu gübreye ihtiyaç duyar. Toprakta uzun süre kalmasından dolayı Üre ve Amonyum Sülfat gübreleri tercih edilmelidir. Ekimde fosforlu-potaslı gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin üçte biri verilmeli diğer üçte biri kardeşlenmede, son üçte biri ise sapa (kaleme) kalkma devresinde verilmelidir.

Pamuk: Kuru şartlarda g2übreleme daima olumlu sonuç vermeyeceği için dikkatli olunmalıdır. Kuru pamuk tarımı yapılan topraklarda genelde potasyum bulunmakta olup, bu nedenle potasyumlu gübrelere ihtiyaç olmayabilir. Sulu tarımda yapılan pamuk ekimi Ege bölgesinde her yıl dönüme 35-40 kg. azotlu gübre verilmelidir. Azotlu gübreler: Pamuk bitkisinin boyunu uzatır. Koza sayısını artırır. Azotlu gübrelerin yarısı ekimle beraber, diğer yarısı çiçekleme sırasında sıraya verilmelidir. Fosforlu gübreler ekimden 20-30 gün evvel, Potasyumlu gübreler ise ekimle beraber verilmelidir. Pamukta gübreleme iki şekilde yapılır. Serpme şeklinde tarlanın yüzüne elle veya seperatörle serpilerek uygulanır. Şeritvari gübreleme usulüne göre ise özel olarak geliştirilen ekim makinalarıyla ekim zamanında yapılır. Verilecek gübreler belli oranlarda karıştırılır. Tohumla birlikte tohum yatağının 5-6 cm. altına 7-8 cm. aralıkla şerit şeklinde uygulanır.

Ayçiceği: Fosforlu ve potasyumlu gübre ihtiyacı varsa tamamı ve azotlu gübrenin yarısı ekimle birlikte banta verilmelidir. Azotlu gübrenin diğer yarısı ise ilk çapada sıra arsına verilmelidir.

Şekerpancarı: Azot,fosfor ve potasyum ihtiyacı fazladır. Azot şeker oranını düşürür, ancak verimi artırır. Fosforlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrelerin yarısı ekimle birlikte azotlu gübrenin diğer yarısı seyreltmeden sonra birinci çapadan önce verilir.

Turunçgiller: Fosfor ve potasyum ihtiyacı azota oranla daha azdır. Kalsiyum ve mağnezyuma da ihtiyacı vardır. Eğer narenciyeye fosforlu gübre fazla verilirse azotun etkinliğinin azalmasına, bakır ve çinko alımının güçlenmesine neden olur. Fosfor ve potasyumun tamamı ve azotun yarısı Şubat-Mart aylarında toprağa atılarak karıştırılmalıdır. Azotun geri kalanı Mayıs-Haziran aylarında demir bileşikleri köke, çinko,bakır,mangan,molibden de yapraklara ve dallara püskürtülmelidir.

Fındık: Gübreleme ahır ve ticari gübrelerle yapılır. Fındıklar kurulduktan sonra, meyveye yatıncaya kadar her üç yılda bir her ocağa 15-20 kg. çürümüş ahır gübresi verilmelidir. Meyve vermeye başladıktan sonra bu oran üç yılda bir 40-50 kg. çıkarılmalıdır. Fındık bitkisi verilen gübrenin yarısını verildiği yıl geri kalanının yarısını 2. yıl kalanını da 3. yıl kullanır. Fındığa azotlu gübre olarak %21 Amonyum Sülfat %26 Amonyum Nitrat CAN ve %46 Üre gübresi verilebilir Mart ve Haziran aylarında ocağın etrafı 30-40 cm. eninde bant şeklinde verilmelidir. Fosfor ve Potasyumlu gübrelere de ihtiyacı vardır.

Sebzeler: Gelişme dönemleri dikkate alınarak l veya 2 kez azotlu gübre verilir. Verilecek azotlu gübrenin yarısı dikimden 15 gün sonra, 2. yarısı ise meyve bağladıktan sonra 5-10 cm. yana atılarak toprağa karıştırılır. Fosforlu gübrelerin tamamı dikim sırasında kök derinliğine Potasyumlu gübreler ise, yetişme süresi içinde birkaç kez verilir.

Bostan : Verilecek Azotlu gübrenin yarısı ekimle Ocak sıralarının yanına uygulanmalı ve Ekim yapılmalıdır. 2. yarısı ise çapadan önce ocakların etrafına serpilmeli veya sıraların yanına uygulanmalıdır.

Bağ: Susuz şartlarda fosfor Azot ile beraber Ocak, Şubat aylarında pulluk altına verilmelidir. Sulu şartlarda ise azotun yarısı ile fosfor ve Potasın tamamı kışın pulluk altına verilmelidir.